Kategorički silogizam

Kategorički silogizam je oblik posrednog zaključka koji se sastoji od tri suda. 

SUD 1    -->  Prva premisa (viša, gornja )

SUD 2    -->  Druga premisa (niža, donja)

SUD 3    -->  Zaglavak (konkluzija)

Primjer:               

         M                 P

Svi smrtnici su živa bića.                M  P

         S             M

Svi ljudi su smrtnici.______            S  M           1. lik

         S               P

Svi ljudi su živa bića.                       S  P

M – Srednji pojam (Medius) – poveznik između dvije premise – križamo ga te on nestaje u konkluziji. Lako ga je prepoznati, jer ga imamo i u gornjoj i u donjoj premisi.

P, S – Krajnji pojmovi (Ekstremi) – U gornjoj se uvijek nalazi P,  a u donjoj S – oni nisu uvijek realno predikat i subjekt u PREMISAMA, kao kad smo učili o pojedinačnim sudovima (SaP, SeP, SiP, SoP) pa to može biti malo zbunjujuće. U gornjem primjeru se slučajno poklopilo da upravo P označuje predikat i S označuje subjekt u premisama. U konkluziji, s druge strane, S UVIJEK označuje subjekt i P UVIJEK označuje predikat. Promotrimo sljedeći primjer:

    

          P                   M

Sva ljudska bića su smrtna.                      P  M

                   S              M

Nijedan  kamen  nije smrtan._                   S  M           2. lik

                   S                P

Nijedan  kamen nije ljudsko biće.             S   P

Iako su u gornjoj premisi ljudska bića zapravo subjekt, a srednji pojam (smrtno) zapravo predikat, ljudska bića označavamo slovom P (kao predikat), jer će ona u konkluziji postati predikat. Označeni subjekt u drugoj premisi i realno jest subjekt u toj premisi.

Kod trećeg lika opet imamo zamjenu mjesta srednjeg pojma, tako da se oba „sele“ na lijevu stranu. Primjer:

         M             P

Svi trokuti su trostrani.                                      M  P

         M                         S

Svi trokuti imaju zbroj kuteva 180˚.                  M  S           3. lik

                            S                          P

Nešto što ima zbroj kuteva 180˚ je trostrano.    S   P

U trećem liku vidimo kako u gornjoj premisi P zaista označava predikat, dok u donjoj premisi srednji pojam nosi ulogu subjekta.

Zadnji lik (četvrti) ima potpuno zamijenjene uloge predikata i subjekta u premisama. Primjer:

            P                  M                    

Neki umjetnici su siromašni.                               P   M  

            M                 S

Svi  siromasi imaju imaju malo imovine.            M   S          4. lik

                     S                                 P

Neki koji imaju malo imovine su umjetnici.        S   P

Kao što se može vidjeti u gornjim primjerima, položaji srednjeg termina (M) određuju koji lik kategoričkog silogizma imamo.

Svaki lik ima i određene načine, a oni ovise o tome koje su kvantitete i kvalitete sudovi od kojih se sastoje (a, e, i, o) pa tako možemo imati različite tročlane kombinacije sudova.